Ἑκατονταετηρίδα τῆς ἀπελευθερώσεως τῆς Ξάνθης

 

Ἕνας ἀπό τούς ἀπελευθερωτές τῆς Ξάνθης.

 

Ἐπιμέλεια – σχεδίαση ἔκδοσης : Δημήτρης Α. Μαυρίδης

Ἔκδοση::  Ἱερά Μητρόπολης Ξάνθης καί Περιθεωρίου

                  Δῆμος Ξάνθης

Ἔτος ἔκδοσης 2019

Τό καμπαναριό τῆς Μονῆς Παναγίας Ἀρχαγγελιώτισσας.

 

Συντελεστές τῆς ἔκδοσης
Συγγραφεῖς τῶν ἄρθρων

 

π. Γεώργιος Ἀναγνωστόπουλος, Τμῆμα Ἠλεκτρολόγων Μηχανικῶν καί Μηχανικῶν Ὑπολογιστῶν, ΔΠΘ.

Πέτρος Γεωργαντζής, Δρ. Θεολόγος, συγγραφέας, βραβευμένος ἀπό τήν Ἀκαδημία Ἀθηνῶν.

π. Σωφρόνιος Γκουτζίνης, Ἀρχιμανδρίτης, Πρωτοσύγκελλος, Ἱερᾶς Μητροπόλεως Ξάνθης καί Περιθεωρίου, Καθηγητής Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Ξάνθης.

Φωκίων Π. Κοτζαγεώργης, Καθηγητής Ἱστορίας τοῦ ΔΠΘ.

Δημήτρης Ἀ. Μαυρίδης, Ἐπίτιμος Δρ. Ἱστορίας καί Ἐθνολογίας, τῆς Σχολῆς Κλασικῶν Σπουδῶν τοῦ ΔΠΘ, συγγραφέας.

Θανάσης Μουσόπουλος, Ποιητής.

Ἰωάννης Μ. Μπακιρτζής, Ἐπίκουρος Καθηγητής Τμήματος Ἱστορίας καί Ἐθνολογίας, τῆς Σχολῆς Κλασικῶν Σπουδῶν τοῦ ΔΠΘ.

Διονύσιος Ἀλ. Τσεντικόπουλος, Δρ. Θεολογίας, Καθηγητής Ἐκκλησιαστικῆς Σχολῆς Ξάνθης.

Νικόλαος Φωτιάδης,  Ἀντιστράτηγος ἐν ἀποστρατείᾳ,  Ἐπίτιμος ὑποδιοικητής
Δ’. ΣΣ.

Μανώλης Σ. Χούμας, Ἱστορικός ἐρευνητής.

 

 

 

Περιεχόμενα

Πρόλογος τοῦ Μητροπολίτη Ξάνθης καί Περιθεωρίου

9

 Πρόλογος τοῦ Δημάρχου Ξάνθης

11

 Δημητρησ Α. Μαυριδησ

Εἰσαγωγή

13

 Δημητρησ Α. Μαυριδησ

Θράκη 12^ος π.Χ. αἰών ἔως 1923 μ.Χ.- Χρονολογικός Πίνακας

15

  π. Γεώργιος Αναγνωστόπουλος

Ἡ Ρωμιοσύνη καί τά ὁράματά της

17

 Δημητρησ Α. Μαυρίδησ

Ἡ Καθαγίαση τοῦ χώρου τῆς Ξάνθης καί τό ἑλληνικό τοπίο.

43

 Φωκιων Π. Κοτζαγεώργησ

Ἡ Ὀθωμανική Ξάνθη. Ὁ χῶρος καί ἡ κοινωνία

51

 Πετροσ α. Γεωργαντζησ

Ἡ Δυτική Θράκη μῆλο τῆς Ἔριδας στίς διαπραγματεύσεις

τῆς Συνδιάσκεψης Εἰρήνης τοῦ Παρισιοῦ. (Ὀκτώβριος 1918 -Ὀκτώβριος 1919)

55

Νικολαοσ Φωτιάδης

4 Ὀκτωβρίου 1919

Ἀπελευθέρωση τῆς Ξάνθης ἀπό τόν Ἑλληνικό Στρατό. (ΙΧ. ΜΠ)

63

Ιωαννησ Μ. Μπακιρτζησ

Ἡ ἐνσωμάτωση τῆς Ξάνθης στήν Ἑλλάδα.

– Ἱστορική ἀνασκόπηση τῶν γεγονότων τῆς περιόδου 1913-1920

67

Θανασησ Μουσοπουλοσ 

Ἑκατό χρόνια τέχνη τοῦ λόγου στήν ἐλεύθερη Ξάνθη

73

Διονυσιος Αλ. Τσεντικοπουλος

Ἐκκλησία. Ἀγώνας γιά Ἐλευθερία καί Ἑνότητα

79 

π. Σωφρονίοσ Γκουτζίνησ

Τό φιλανθρωπικό ἔργο τῶν σεβασμιωτάτων μητροπολιτῶν Ξάνθης καί Περιθεωρίου στήν ἑκατονταετία τοῦ ἐλεύθερου ἐθνικοῦ βίου

87

 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ

Μανωλης Σ. Χουμας

Ἐξιστόρηση τῶν γεγονότων τῆς Ἀπελευθερώσεως τῆς Ἑλληνικῆς Θράκης

99

 Μανωλης Σ. Χουμας

Φωτογραφίες καί Κείμενα

111

 Ἐπίλογος

279

Τυπική ὄψη τῆς Παλιᾶς Πόλης τῆς Ξάνθης μέ τά σοκάκια καί τούς πίνακες ἀποξή­ρανσης τοῦ καπνοῦ. Ἡ δημιουργία τῆς Ξάνθης, κατά τήν νεότερη ἐποχή, ὀφείλεται κατά τό μέγιστο μέρος στήν καλλιέργεια καί ἐκμετάλλευση τοῦ τοπικοῦ προϊόντος, πού εἶναι ὁ καπνός.

Ἡ φωτογραφία ἔχει παρθεῖ πρίν τριάντα χρόνια.  Ἡ ἱστορία τοῦ καπνοῦ στήν περιοχή τῆς Ξάνθης ἀρχίζει τόν 16^ο αἰώνα καί ἡ ἀκμή του συμπίπτει μέ τίς ἀρχές τοῦ 20^ού αἰώνα. Πρόκειται γιά φυτικό προϊόν, τοῦ ὁποίου ἡ καλλιέργεια εἶναι δυσχερέστατη. Γιά ἀρκετά χρόνια ὁ καπνός τῆς Ξάνθης ἐθεωρεῖτο ὡς ὁ καλύτερος τοῦ κόσμου. Οἱ βλαβερές συνέπειες τοῦ καπνίσματος εἶχαν ἐπισημανθεῖ ἀπό τόν 16^ο αἰώνα. Τά τελευταία μεταπολεμικά χρόνια, ὁ καπνός τῆς Ξάνθης καί τῆς Γενισέας ἔχουν χάσει τήν ἐμπορική τους ἀξία καί οἱ καλλιέργειες ἔχουν περιοριστεῖ  κατά τό μέγιστο. Ἡ διατηρητέα Παλαιά Πόλις τῆς Ξάνθης εἶναι ἀποτέλεσμα τῆς καλλιέργειας καί τῆς ἐμπορίας τοῦ καπνοῦ πού πραγματοποιοῦσε ἐξαγωγές πρός τήν Κωνσταντινούπολη καί πρός ἄλλα κέντρα κατανάλωσης.

 

Ὁ Ἐλευθέριος Βενιζέλος μέ τόν Παῦλο Κουντουριώτη ἐπιθεωροῦν στή Θεσσα­λονίκη τό 1916, τούς πρώτους ἐθελοντές γιά τόν σχηματισμό τοῦ Στρατοῦ τῆς Ἐθνικῆς Ἀμύνης, ὁ ὁποῖος, μετά τρία χρόνια, ἀπελευθέρωσε τήν Ξάνθη.

 

Εἰσαγωγή

Δημήτρης Ἀ. Μαυρίδης

Ἑορτάζουμε φέτος τά 100 χρόνια ἀπό τήν ὁριστική ἀπελευθέρωση τῆς πόλεως καί τοῦ Νομοῦ τῆς Ξάνθης, πού ἔγινε στίς 4 Ὀκτωβρίου 1919 καί συνοδεύθηκε ἀπό τήν ἀπελευθέρωση ὁλόκλη­ρης τῆς Θράκης, Ἀνατολικῆς καί Δυτικῆς, κατά τόν Ἰούλιο τοῦ 1920.

Οἱ ἀλλεπάλληλες περιπέτειες τῆς Θράκης εἶχαν ὡς αἰτία τή βουλιμία τῆς Βουλγαρίας, ἐνῶ ἦταν ἀποτέ­λεσμα τῶν ἀγώνων τοῦ ἑλληνικοῦ λαοῦ στά μέτωπα τῆς Μακεδονίας κατά τόν Πρῶτο Παγκό­σμιο Πόλεμο.

Ἡ σημερινή τριχοτόμηση τοῦ σώμα­τος τῆς ἑνιαίας Θράκης ὀφεί­λεται στό βουλγαρικό σχίσμα καί τήν δημι­ουργία τῆς Βουλγαρίας, ὅπως καί στήν ἀδιάλ­λακτη πολιτική τῆς Ρω­σίας, ἡ ὁποία ἐπιχείρησε μέσω τοῦ Παν­σλα­βισμοῦ νά ἀποκτήσει τήν Κωνσταντινούπολη καί νά ἡγεμο­νεύσει στά Βαλκάνια.

Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Ξάνθης τό 1919 ἐντάσσεται στίς φιλοδοξίες καί ἀνταγωνισμούς τῶν Συμμάχων τῆς Ἀντάντ. Τά γεγονότα ἐξιστοροῦνται στά ἄρθρα πού φιλοξενεῖ ἡ ἔκδοση αὐτή. Ὡστόσο, δέν ὑπάρχει μία σαφής ἀνάλυ­ση τῶν γεωπολιτικῶν καταστάσεων πού δημιούργησε ἡ κατά­ληψη τῆς Θράκης κατά τόν 14^ο αἰώνα ἀπό τούς νομάδες Τούρκους τῆς Κεντρικῆς Ἀσίας. Αὐτό τό ἀφή­νουμε σέ ἄλλους εἰδικότερους ἀπό ἐμᾶς. Εἶναι ἰδιαίτερα σημαν­τικό τό γεγονός ὅτι μετά τήν τουρκική κατά­κτηση, ἡ Ξάνθη παραδόξως ἀποτέ­λεσε ἕνα κέν­τρο πολιτισμοῦ καί ἑλ­ληνικῆς  Θρη­σκεί­ας. Αὐτό τό κέντρο παρέμεινε, παρά τόν ἐκτουρκισμό τῆς πεδιάδος καί τῆς ὀρει­νῆς περιοχῆς, ἀκλόνητο μέχρι τή σωτή­ρια ἡμέρα τῆς Ἀπε­λευ­θερώ­σεως, τήν 4^η Ὀκτω­βρίου 1919. Ἡ Ξάνθη παρέ­μει­νε στα­θερά χριστια­νική καί ὁδη­γή­θηκε κα­τά τόν 19^ο αἰώ­να, ὅπως περιγράφηκε ἀλλοῦ, στήν δημι­ουρ­γία ἑνός ἀστι­κοῦ, οἰκονο­μικοῦ, μετα­ποιητικοῦ καί ἐμπορικοῦ κέν­τρου. Δημιουργήθηκε μία κατά­σταση κατά τήν ὁποία λει­τουρ­γοῦ­σε αὐτό­νομα ὁ κόσμος τῆς οἰκονο­μίας καί τοῦ ἐμπο­ρίου πού βρισκόταν στά χέρια τῶν Ἑλλή­νων, ἐνῶ ἡ Διοίκηση καί ὁ Στρατός βρισκό­ταν στά χέ­ρια τῶν Τούρκων. Παράλ­ληλα, ἡ Διοίκηση ἀδυνατοῦσε νά ἐμποδίσει τήν κοινωνική καί οἰκο­νομική ἄνοδο τῶν Ρωμηῶν. Ἔτσι οἱ Ρωμηοί, ἀνέμεναν κάτι ἀδιανόητο κατά τούς περασμένουν αἰώνες: τήν Ἐλευθερία καί τή ἐγκαθίδρυση ἑνός μεγάλου Χριστιανικοῦ καί ἰσχυροῦ Ἑλληνικοῦ Κράτους.

Τό 1912 ξέσπασε πόλεμος τῆς Τουρκίας μέ τά εὐρωπαϊκά ἔθνη πού εἶχε κατακτήσει. Τό σκηνικό ἄλλαξε ἄρδην. Τά πράγματα τῆς Θράκης δέν ἐξελί­χθη­σαν εὐνοϊκά γιά τήν Ἑλλά­δα, λόγῳ τῆς συμμετοχῆς τῆς Τουρ­κίας καί τῆς Βουλγαρίας στόν Παν­ευρωπαϊκό Πόλεμο, ὁ ὁποῖος ὑπῆρξε ἰδιαιτέρως ἀπεχθής ἕως τή λήξη του. Ἡ κοινή γνώμη εἶχε συνταχθεῖ μέ τόν πρόεδρο τῶν ΗΠΑ Γουόντρο Οὐίλ­σον, ὁ ὁποῖος ὑποσχόταν ἕναν κόσμο χωρίς πολέ­μους καί τή λήξη τῶν πο­λέ­μων πού εἶχαν διαταράξει τή δη­μι­ουργία τῆς Εὐρώπης καί τήν εὐη­μερία μεγάλων τμημάτων τοῦ πληθυσμοῦ.

Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν, τελευ­ταία Συνθήκη Εἰρή­νης, πού ὑπογρά­φεται μέ τήν Τουρκία ἀπό τίς Δυτικές Δυνάμεις, ἦταν ἀνεφάρ­μο­στη χωρίς εὐρεῖες πολε­μικές περι­πέτειες -πού δέν ἐπιθυμοῦσε κανείς. Ἡ Συνθήκη αὐτή, δημιουργή­θηκε καί υἱοθε­τή­θη­κε ἀπό τόν ἱερο­φάντη τῆς Μεγάλης Ἰδέας, Ἐλευ­θέ­ριο Βενιζέλο μέ τήν ἀμέριστη ὑπο­στήριξη τοῦ Πρω­θυ­πουργοῦ τῆς Νίκης τῆς Βρετανίας Χάρολντ Λόϋντ Τζώρτζ. Τό κεντρικό θέμα τῆς Συν­θήκης τῶν Σεβρῶν ἦταν ἡ ἐκδίωξη τῶν Τούρκων ἀπό τήν Εὐρώ­πη καί μέρος τῆς Μικρᾶς Ἀσίας, τῆς ὁποίας οἱ ποικίλοι λαοί ἀπο­κτοῦ­σαν μορφές ἀνεξαρτησίας.

Ἀποτέλεσμα τῆς Συνθήκης τῶν Σεβρῶν (πού οὐδέποτε ἐπικυρώ­θηκε), ἦταν ὁ Ἑλληνοτουρκικός Πόλεμος τοῦ 1919-1922.

Ἡ Συνθήκη τῶν Σεβρῶν πραγμα­το­ποιούμενη θά ἀνέτρεπε τήν κατα­νομή δυνάμεων στήν Εὐρώπη, στήν Ἀσία καί στό Αἰγαῖο. Ἡ συμμετοχή τῆς Ἑλλάδος στήν ὁμάδα τῶν νικη­τῶν, ἐπέτρεπε μία τέτοια ἐξέλιξη.

Ἡ Ξάνθη καί ἡ περιοχή της ἐνσω­μα­τώ­θηκαν στό ἑλληνικό κράτος μέ προ­σάρ­τηση τόν Σεπτέμβριο τοῦ 1920. Ἦταν μία ἐντολή πού δόθηκε ἀπό τό Συνέδριο Εἰρήνης στίς Βερσα­λίες τῆς Παρισιοῦ, χάρις στό διπλω­ματικό ταλέντο τοῦ Ἐλευθερίου Βενι­ζέλου. Ἡ ἀπελευθέρωση τῆς Θράκης ἔγινε ἀπό ἑλληνικά καί γαλλικά στρατεύματα.

Ἡ Δυτική καί Ἀνατολική Θράκη εἶχαν προσαρτηθεῖ στό Ἑλληνικό Κράτος ἀπό τόν Ἰούλιο τοῦ 1920. Ἡ Ἑλληνική τότε Θράκη (Δυτική καί Ἀνατολική) εἶχε διαιρεθεῖ σέ ἕξ νομούς: Ροδόπης, Ἀδριανουπόλεως, Ἕβ­ρου, Σαράντα Ἐκκλησιῶν, Καλλι­πόλεως καί Ραιδεστοῦ. Τά σύνορα μέ τήν Τουρκία, ὅπως καθορίστηκαν μέ τή Συνθήκη τῶν Σεβρῶν, ἔφθαναν στήν Προποντίδα στή Δημοκράνεια, ἐνῶ οἱ Τοῦρκοι κράτη­σαν τήν Καλλι­κράτεια. Στήν ἀκτή τῆς Μαύρης Θά­λασ­σας τά σύνορα ἔφθαναν στή Μή­δεια. Ἡ ἐπι­κοινωνία μέ τήν Κωνσταν­τινούπολη, πού κατεῖχαν οἱ Σύμμα­χοι, γινόταν ἀπό τό χωριό Τσερ­κέζ­κιοϊ. Ἡ ἑλληνογαλλική διοίκηση ἦταν ἰδιαίτερα ἐπιτυχής. Συγ­κροτήθηκε ἕνα κράτος πού περιελάμ­βανε τή Δυτική, σήμερα Ἑλληνική Θράκη καί τήν Ἀνα­τολική Θράκη. Τό κράτος αὐτό ὀνομά­στηκε Διασυμμαχική Κατοχή. Ὅρος πού εἶναι μετάφραση τοῦ γαλλικοῦ Interallie.